ÖNSÖZ

Gagouz dili blog'una HOŞ GELDINIZ!

Bu site okul hem universite üüredicilerinä, üürencilerä, studentlerä deyni kuruldu. Umut ederim, ki verili informaţia faydalı olur.

вторник, 7 июня 2011 г.

Protoierey-profesor Mihail Çakır




Protoierey-profesor, aydınnadıcı, kiyatçı M.Çakır Çadır-Lungada çiçek ayının 27-dä 1861 yılda klisä çalgıcının Mihail V. Çakır΄ın  aylesindä duudu.
M.Çakır΄ın kökleri eski gagouz dinastiasından çekiler. Çakır dinastiası Balkandan Kavarnadan, taa XVIII as. gelişer.
XVIII as. ortasında rus-türk cengin hem dä religia tutumnarın beterinä Todur hem Vasiliy Çakır Romanya topraklarına, diyil uzak Ploeşt kasabasından, göçtülär.  Burada intelektual romun insannarınnan baalantı kurărlar, dili üürenerlär, sora da 1790 yılda Besarabiaya göçerlär.
 M.Çakır Çadır-Lungada okulu başarıp,  Kişinăuda gimnaziada üürener. 1881-dä Teolojik Seminariasını başarăr, neredä teologia, gramatika, poetika, retorika, logika, filosofia, jeografia, istoria, matematika, latin, grek, rus, alman, fransız, molduvan dilleri üürenilärdi.
Başardıktan sora, Seminariada üüredici olarak çalışăr, religiayı, matematikayı, geografiayı, paleografiayı, grekçä hem rusça derslerini okuyăr.
1884 yılda M.Çakır  preot seçildi da, ilkin, Seminarianın klisesindä çalıştı, sora da Mazaraki klisesindä, Kişinăuda. Gerçek bir intelectual olarak, besarabia ruhunda terbiedili hem milletçi, kendi yaşamasını hem işlerini gagouzları hem bulgarları aydınnatmak için adăr.  1896-da Rusiadakı Üüretim Bakannığına dilekçä yazăr da kiyatları molduvan hem gagouz dilindä tiparlamak izin kabul eder. M.Çakır  kazandı, ki klisedä slujbalar ana dilindä geçsinnär. Hem dä kayıllık kabul etti, ki din kiyatları gagouz dilindä tiparlansınnar. Liturgiayı gagouz hem bulgar dillerinä çevirer.
M.Çakır  tercümennik hem Besarabiadakı gagouzların bilgilerini aydınnatmak için Özel Komisia Başı olarak çalıştı, 20 yıldan ziyedä Eparhial Okulların üstünä Judeţ Konsilium Başıydı; Eparhial Tipografianın öndericisiydi; Besarabiadakı klisä okullarının revizoru; biblioteka zaametçisi dä olarak çalıştı h.b. Klisä okullarının, bibliotekalarının, tipografialarının açılmasına büyük kuvet koydu.
1904 yılda gagouz dilindä ilk gazeta tiparlanăr. M.Çakır klisä kiyatlarını gagouz dilinä çevirdi, okul kiyatlarını yazdı, istoria, etnografia, folklor, lexikografia h.b işleri tipardan çıkardı.
M.Çakır΄ın tiparlandığı işleri:
„Molduvan dili kiyadı” (1900);
„Rus-molduvan laflığı” (1907);
„Mulduvannara rus dilini üürenmek için yardımcı, gramatikadan bilgilärlän” (1911);
„Iserlia küyünün istoriası, jud.Akkerman” (1892), monografia;
„Molduvan dilinin kısa gramatikası”;
„Okuma kiyadı”;
„Rus dilini kendi başına üürenmek”
„Bucoavna” (rus-molduvan alfabesi)
„Iserlia küydeki bulgarların Krăçun türküleri” (1894);
„Gagouzların kökleri” („Viaţa Basarabiei” dergisi, 1933, 1934);
„Besarbiadakı gagouzların istoriası” (gagouz dilindä, „Viaţa Basarabiei” dergisi, 1934);
„Gagouzların moralı” („Viaţa Basarabiei” dergisi, 1935);
„Gagouzların düün adetleri” h.b.
Gagouz dilinä çevirdi:
„Eski hem Eni Baalantının Ayozlu istoriası”;
„Klisenin istoriası”;
Evangelia; Psaltır; Çasoslov; Akafist; Liturgia; Dua kiyadı gagouzlar için; h.b.
Aydınnadıcımız M.Çakır  taa bir sayımnı kiyat tiparladı: „Gagouzça (türkçä)-molduvanca laflık”, angısı fevralda 1938 yılda tipardan çıktı. Autor ilk gagouz-romun lexikografı sayılăr.  Bu sözlüyün paasızlığı te onda, ki gagouzlara romun dilini üürenmäğä yardım eder.

Dergidä „Епархиальные новости” M.Çakır  bir kaç artikol tiparladı:
«Памяти Викторина Федоровича Колыбелина, преподавателя Кишиневского духовного мужского училища», 1895, VI, 198. Речь священника Михаила Чиакира.
«Протойерей Василий Федорович Синевич». Священник Михаил Чиакир, 1901, IX, 209.
«Памяти смотрителя Кишинвского духовного мужского училища, статского советника Макария Ив.Епуре». Священник Михаил Чиакир, 1903, XXIII, 615.
«Освещение храма при Кишиневском мужском духовном училище». Священник Михаил Чиакир, 1902, XXII, 509.
«Торжество закладки храма на станции Юго-Зап. Железной дороги Унгень». Св.М.Чиакир, 1903, XIX, 108.
«Открытие Комратской церковно-приходской школы». 1889, IV, 163.
Ünlü kiyatçının hem aydınnadıcının M. Çakır΄ın  çoyu sayımnı yazılarından romun hem gagouz halklarına adanmış bilim argumentlerini, informaţiaları, fikirleri esap alărız.  
„Molduvanca sözlük rus dilindä konuşan insannara lâzımdır, angıları Basarabiada çalışărlar, ki taa tez molduvan dilini üürensinnär”.
„Latin grafikası hem romun dilinä, hem dä gagouz dilinä uygundur”, - M.Çakır  N.Kostenko΄ya söylärdi (poet).
„Besarabialı Gagouzların istoriası” kiyadından urgulayabiliriz:
„Gagouzlar türk (oğuz) soyundan çekilerlär. Rus-türk cengin beterinä gagouzlar Balkandan Besarabia topraklarına göçmüşlär. Hemen Besarabiaya varmarmışlar, ama romun teritoriasında, Dobrucada hem Munteniada, erleşärmişlär, taa 1804 yıllarda”.
„Neredä dä yaşamărlar gagouzlar, hristian dinini tutărlar, gagouzlar dinci hem inancıdır.”
„Romun okullarında gagouzlar kendilerini iyi taraftan gösterdilär. Çoyu preot, üüredici injiner, askerci hem başka zannaatlar kazandılar. Inanărım, ki gagouzların kulturası ilerlenecek.”
„Çünkü gagouzlar kliselerdä slujbayı slavon hem grek dillerindä seslärdilär, Ayoz Sinod΄a yalvardım, ki Klisä kiyatlarını gagouz dilindä tiparlayım izin versin.”
„Gagouzların kulturası kiyatların yardımınnan ilerlenecek.”
„Şimdi Ayozlu Evangeliayı latin grafikasında tiparlărım, çünkü gagouz dilinä latin grafikası en uygundur.”
„Gagouzların taa bir yalvarmasını yapayım çalıştım. Çok material topladım, araştırdım da gagouzların istoriasını romun, sora da gagouz dilindä tiparladım, ki gagouzlar kendi köklerini bilsinnär.”
M.Çakır - gagouzça yazının pioneridir. O ilkti, angısı çalıştı, ki gagouz yazısı hem çevirmeleri uygun olsunnar, da dedelerimizin yazısı kaybelmesin. M.Çakır religia textlerini gagouz dilinä grek hem slavon dilindän çevirdi.
Sözlüyün önsözündä autor yazăr: „ Şimdi, açan Guvern ister, ki hepisi insannar romun dilini bilsinnär, ama gagouzlarda bir dä sözlük yok, borcumu duyărım, ani bu sözlüyü yazmalıyım, da gagouzlara yardım etmeliyim dili üürensinnär ”
M.Çakır türk-oğuz soyundan çekilmesini gurur duyardı, bunu o kendi işlerindä argumentledi. Yannış, diyil bilim uurunda yapılmış gipotizalara karşı kalktı, ki gagouzlar türklenmiş bulgarlarmış.
M.Çakır΄ın aylesi: karısı – Irina, bobası – paraclit Mihail, anası – Ana, dädusu – preot Vasiliy, manisi – Ecaterina. M.Çakır΄ın altı çocuğu vardı: Makariy. 1884-cü yılda duudu. Sankt-Peterburgta juridik fakultesini başarăr. Rus imperatorluk bakannığında jurist işlemiş. Revoluţiadan sora bolşeviklär onu poyraz taraflarına kardırărlar. Oradan o dönmedi.
Mihail. 1886 –cı yılda duudu. Mihail askerci olmuş. Birinci dünya cengindä pay almış. Cengtän sora Besarabiaya döner. 1927-ci yılda roman yazăr „Karının teni” hem bir pyesa „Cenk dalgaları” (1929) Sibirä kaldırmalıydı. Stalin öldüktän sora döner evä. Bitki yıllarını zor geçirer da fukaralıkta öldü.
Todur 1888-ci yılda duudu. Varşava universitesindä filolojik hem jeografik fakultesini başarăr. Kişinev liseyindä üüredici çalışmış. Ihtiärlığını Bukureşttä geçirmiş, orada da geçinmiş. Nikolay 1890-cu yılda duudu. Ruh seminariasını bitirer, sora da Kievda Teologia fakultesini başarăr. Kıpçak küyü klisesindä izmet eder. 1947-dä geçiner. Aleksandr 1892-cu yılda duudu. Ruh seminariasını bitirer. Sora da Yaş universitesini juridik fakultesini başarăr. Sonunku uşağı iki yaşında öldü.
            Mihail Çakır sentäbrinin 8-dä 1938-ci yılda geçindi, 77 yaşında, kendi evindä. Gömülü Kişinevdä Armän mezarlığında. Çadırda ona bir anmak taşı kaldırıldı. Kişinevdä Mihail Çakır΄ın adına biblioteka açıktır.
            Bu büyük anılmış adamı, gagouzu lâzım unutmayalım, mezarına çiçek getirelim. Onun nasaatlarını tamamnayalım.

Kaynaklar: Dionisie Tanasoglu – Protoiereul-profesor Mihail Chiachir. 135 ani de la naştere. Luminătorul, 1996;
S.Bulgar.  Ay Boba Mihail Çakır. Gagauzlar: istoriya, adetlär, dil hem din. Chişinău, 2007.

При копировании статьи ссылка на оригинал обязательна!

Следующие Предыдущие Главная страница

Blogger Template by Blogcrowds