NIŞANNIK
Definiţia. Kendi başına diyişilmäz söz payına, obiektlerin kalitelerini belli edän, soruşlara Ne soy? Ne türlü? cuvap edän NIŞANNIK deniler.
Nışannığın poziţiası cümledä. Gagouz dilindä nışannık her zaman adlığın önündädir: arif insan, kasavetsiz uşak, kırmızı gül.
Kalitelik hem ilişkilik nışannıkları
Kalitelik nışannıkları (adjektif qualifikatif; mahsus sufixleri yok): iyi, kâmil, biyaz, sarı, balaban, üüsek h.b.
Ilişkilik nışannıkları mahsus sufixlerin yardımınnan kurulărlar. Onnar bir kaç türlü var:
-kı/-ki; -ku/-kü sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
a) adlık erilik halında – kışta-kı, güzde-ki, yazda-kı; evde-ki, bobada-kı, kasabada-kı h.b.
b) işhallıktan – dün-kü, aşaa-kı (aşağı-kı), şindi-ki, geri-ki, ileri-ki, bıldır-kı, öte-ki, beri-ki h.b.
c) aderliktän – benim-ki, senin-ki h.b.
ç) sayılıktan – ilkin-ki, onun-ku, son-ku
-lı/-li; -lu/-lü; -nı/-ni; -nu/-nü sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- adlıktan kurulan – tuz-lu, dat-lı, can-nı, ük-lü, ev-li, kahır-lı, akıl-lı h.b.
-sız/-siz; -suz/-süz sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- adlıktan kurulan – tuz-suz, dat-sız, can-sız, ev-siz, kahır-sız, akıl-sız h.b.
-ık/-ik; -uk/-ük; -ak/-äk/-ek; -k sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- işliktän kurulan – dur-uk, oy-uk, kes-ik, aç-ık, büy-ük, boz-uk, ez-ik, şımarı-ık, kıv(ı)rık, yık-ık; dolaş-ık, buruş-uk, diyiş-ik; kork-ak, kıv(ı)r-ak, kur(u)-ak, ürk-ek, şiş-ek; solu-k, patla-k, çatla-k;
-kın/-kin; -kun/-kün; -kan/-kän; -gın/-gin; -gun/-gün; -gan/-gän
sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- işliktän kurulan – düş-kün, kes-kin, çalış-kan, yapış-kan; dur-gun (su), kız-gın, yor-gun, ol-gun (genç), ger-gin (tel), kay-gın, uy-gun, düz-gün; baar-gan;
-lık/-lik; -luk/-lük - sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
a) adlıktan kurulan – yaz-lık şapka, dolma-lık biber, satı-lık ev, turşu-luk laana, iki kişi-lik oda, güz-lük ayakkabı;
b) nışannıktan – genç-lik zamanı;
-ç - sufixin yardımınnan
- işliktän kurulan – kıskan-ç, korkun-ç (oluş), ödün-ç (para);
-ıcı/-ici; -ucu/-ücü - sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- işliktän kurulan – yırt-ıcı (hayvan), besle-(y)ici (iyeceklär), kes-ici, tamamla-(y)ıcı, düşündür-ücü;
-cı/-ci; -cu/-cü - sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- adlıktan kurulan – yalan-cı, iş-çi;
-ma/-mä - sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- işliktän kurulan – duu-ma (er), yaz-ma (kiyat), dol-ma (biber), as-ma, sark-ma (Semiramidanın sarkma meyvalıkları), kat-ma;
- modal işliyindän kurulan – lâzım-lâzımnı (iş)
Küçüldek formalı nışannıklar
-ca/-cä; -ça/-çä; -rak/-rek; -cak/-cek/-c(ç)ık/-c(ç)ik/-c(ç)uk/-c(ç)ük; -msı/-msi - sufixlerin yardımınnan
a) nışannıktan kurulan – kısa-ca, eşil-cä, mavi-cä, geniş-çä, üklü-cä, genç-çä, dik-çä, düzgün-cä; kısa-rak, küçü(k)-rek, ufa(k)-rak, açı(k)-rak; küçü(k)-cük, ufa(k)-cık, kısa-cık, ince-cik, körpe-cik, büyü(k)-cek, sıca(k)-cık; acı-msı, sarı-msı, mavi-msi;
b) işlikän – utan-cak.
Dikat! Kurulu nışannıkları hem nışannıklanmış iştenniyi (adjektivizaţialı partisip) şaşırmayın. Örneklär: suuklu, amelli, hesaplı, kantarlı, ekonomnu - lexikal sufixi –lı/-nı nışannığın ya adlığın kökünä yamanăr.
Ama laflar dizili, örtülü, dikili, kırkılı, dolu h.b. işliktän kuruludur, işliyin nominal formasıdır - nışannıklanmış iştennik (iştenniyin sufixleri – ı/-i, -u/-ü). Taa sık bu sufixlär işliyin diatez formasına yamanărlar, nicä dizil-i.
Отправить комментарий