ADLIK
Definiţia. Kendi başına diyişilän söz payına, obyektleri,
natura fenomennerini, insanın iç duygularını adlayan, soruşlara Kim? Ne? cuvap
edän ADLIK deniler.
Adlıkların klasifikaţiası
1. Strukturaya görä:
- Sadä:
tefter, insan, kiyat, ot;
- Katlı: kızkardaş, ilkyaz; Kara deniz, Karpat bayırları; Kelcä-Külcä, Biyaz-Arap;
- Adlıklı lokuţialar (Laflar grupudur,
angıları birliktä bir adlığın mânasını vererlär). Adlıklı lokuţialar taa sık
işlikli lokuţiadan kurulărlar: aklına getirmek, esaba almak(lar)
2. Mânanın naturasına görä:
- Öz (öz adlıkları türlü obyektleri,
fenomenneri adlăr, angıları unik, individual obyektleri gösterer. Büyük
literaylan yazılărlar). Öz adlıkları gösterer:
a) insan adlarını: Nikolay Arabacı, Dionis Tanasoglu, Nikolay Baboglu, Mihay Eminescu;
b) kasabaların hem küylerin adları (toponimik): Beşalma, Kıpçak, Kiev, Kişinău, Moskova;
c) okeannarın,
derelerin, göllerin adları: Kara deniz,
Prut, Ak deniz, Poyrazdakı Buzlu okean;
ç) bayırların adları: Karpat bayırları, Ural bayırları;
d) kontinentlerin adları: Europa, Afrika, Asia, Australia;
e) devletlerin adları: Moldova, Rusia, Amerika, Ukraina;
f) fabrikaların, zavodların adları; „Bukuria”, „Topaz”, „Tigina” ;
g) kiyatların, gazetaların, dergilerin adları: roman
„Uzun Kervan”, şiir toplumu „Akar Yıldız”, dergi „Sabaa Yıldızı”, gazeta
„Ana Sözü”.
- Adetcä (adetçä adlıklar türlü obyektleri
genel bakımından adlăr). Adetçä adlıklar küçük literaylan yazılăr. Adetçä
adlıkları gösterer:
a) hayvan adları: beygir, köpek,
maymun, aslan;
b) kuş adları: papagal, kaz, tauk;
c) aaçlar, otlar: meşä, armut aacı,
biyaz kavak, pelin otu, susay, kuzu kulağı;
ç) çiçeklär: gül, feslen, papatya;
d) hafta günneri: pazar, pazertesi,
çarşamba;
e) yıl zamannarı, ayllar: kış, yaz,
ceviz ayı, orak ayı;
f) zanaatlar: üüredici, medik,
injiner;
g) okul obyektleri: yazal, kalem,
tefter;
h) diyilmäz (abstrakt) işlär: akıl,
fikir, duygu, kahır, sevda h.b.
3. Cannı hem cansız adlıklar:
- cannı: yazıcı, resimci,
üürenci; kedi, at, köpek; guguş, tarla kuşu, kırlangaç h.b.;
- cansız: tefter, masa, ekmek,
yazal, gözlük h.b.
Katlı adlıkların ortografiası
Birerdä
1.Katlı adlıklar, angıları bellilikçi laf
birleşmelerindän kuruludur hem bir mâna göstererlär: kızkardaş, günbatısı, içgüvelik, kabakulak (hastalık), ilkyaz, sütläş (sütlü
aş (emek)), gündöndü, sivrisinek, üzbaşı, aslanaazı (çiçek), gözkapağı,
ayakkabı, kırkayak, dişeti, akceer (akciğer), biyazceer (biyazciğer), akıldişi,
akkavak, hastaevi, aşevi, belkemiyi, canevi, altyazı, başparmak, çalıkuşu, karacendem,
aksakal, karasarılık (hastalık), karasu (göz hastalığı, katarakt), karadamar, karafatma
(kara sırtlı bir soy böcek), karayaa (petrol), gülfatma, daakeçisi, kafatası,
düzyazı, gökbilim (astronomia), gözakı, gözkapağı, gözaltı, önsöz, işbirliyi,
karabiber, kireçtaşı, köpekbalığı, köpeküzümü, basımevi, yabandomuzu, karasevda,
gökkuşağı, delikannı, eraltı, akılagetirmeklär h.b.
2.Kimi hafta günnerinin adları. Katlı adlığın bir payı kendi başına fonetik kullanılamaz.
pazartesi,
cumartesi;
3.Toponimik adları: Beşgöz, Beşalma
Not! Alma laflar nicä: autogara, aeroport (aerogara), monolog, agrotehnika, telefon, telegraf h.b.
katlı adlıklar sayılmaz. Bu lafların strukturasına latin hem grek dilindän
gelän pseudoprefix´lär (onnara taa afixoid
da söylener) [auto-, aero-, mono-, agro-, tele-] girer. Pseudoprefix
strukturalı lafları kimär kerä katlı adlıklarlan karıştırărlar.
Ayırı
1.Izafet konstrukţiaları, angıları bir mâna
vererlär.
demir
yol, kadifä fistan, altın küpä, tafta masa, gümüş bilezik; çay otu, uşak
başçası, çiçek başçası, uyku yılacı, Gagouz
dili, süüt aacı, uşak oyunu;
2.Iki
laftan kurulu astronomik terminneri: Saman
Yolu, Kervan Yıldızı, Büyük Ayı, Küçük Ayı;
3. Katlı jeografik terminneri: Kara deniz, Ak deniz, Karpat bayırları,
Varna koltuğu, Poyrazdakı Buzlu okean, Altay bayırları;
4.Ayozlu adlar, angıların strukturasında laflar Ay hem Sveti var: Ay Petri, Ay
Vasili, Ay Yordan, Sveti Ivan;
5. Devletlerin, bölgelerin ofiţial adları,
organnarın, devlet kuruluşlarının ofiţial adları: Gagouz Yeri (Bölgesi), Birleşik Amerika Devletleri, Birleşik Arap
Emiratları, Hong Kong, Güney Afrika, Moldova Respublikanın Üüretim hem Gençlik
Bakannığı, Komrat Devlet Üniversitesi, Ekonomika Fakültesi, Kişinău Devlet
Pedagojik Üniversitesi, Filoloji Fakültesi, Türkiye Büyükelçiliyi.
Çizi aşırı
1.Çiftli hem bir mâna açıklayan laf birleşmeleri: ana-boba, karı-koca, aaret-ana
2. Çift sinonim ya da antonim idiomatik lafları: çaarış-baarış, kurt-kuş, yaamur-çamur,
bayır-çayır, bayır-tepä;
3.Katlı mitolojik hem masaldan personajların
adları: Kelcä-Külcä, Cadı-Babusu,
Dünya-Güzeli, Topal-Şeytan, Suuk-Ana, Kara-Arap, Cuma-Babusu;
4.Katlı toponimik adları: Çadır-Lunga, Çukur-Mincir, Satılık-Hacı.
Отправить комментарий