ÖNSÖZ

Gagouz dili blog'una HOŞ GELDINIZ!

Bu site okul hem universite üüredicilerinä, üürencilerä, studentlerä deyni kuruldu. Umut ederim, ki verili informaţia faydalı olur.

вторник, 4 октября 2016 г.

Gagouz dilindä X klas için kantarlama testi



I.                   Aşaadakı texti dikatlı okuyun.
  1. Lafın Baş öz maanasından karä başka maanalarını da açıklayın (3-4 maana);
  2. Textän gagouz  hem tukan kızlarının giyimnerini hem süslerini yazdıran lafları seçin;
  3. Lafın  kaşmir etimologiasını açıklayın.  (angı dildän geldi hem neçin kumaşın adı kaşmirdir, neylän bu ilgili?);
  4. Lafın giyim sinonimini bulun;
  5. Lafın bariz maanasını nasıl annărsınız açıklayın (gagouz dilindä).
Açan muzıka çalmağa başladı, kızlar, çocuklar birär büyük horu tutturdular. Bir taraftan baktıynan, gagouz kızlarını, tukan kızlarını, moldovan kızlarını görürsün. Gagouz kızları benekli bez fistannarlan, türlü benizdä kaşmir fistannarlan giyimniydilär, başlarında hasadan biyaz dartılar, nefti barizlär. Boynularında altın asılı, sedef boncuk dizileri.Tukan kızları rubadan yanı gagouzkalardan heptän ayırılardılar. Onnar çukman fistannarlan giyimniydilär, önnerindä al boyalı fıtalar, başlarında sarı dartılar. Boynularında da hep öylä, nicä gagouz kızlarında, uzun  altın dizileri, ama kırmızı mercan dizileri dä. Moldovankalar sa büyük boysu rubasınnan giyimniydilär. Gagouz kızları hem tukan kızları bölücäklän moldovan kızlarına yaklaşardılar da onnarın portularını bakıp, şaşardılar.
(N.Tanasoglu – Başka gagouzlar.)

II.                Aşaadakı lafların omonim çiftlerini bulun. Maanalarını açıklayın. Bir omonim çiftinnän cümlä kurun.
Üz (I-III), yaşlı (I-II), top (I-II), sıklık (I-II)

III.             A direciktän lafların B direciktän sinonim çiftlerini bulun. Okçazlarlan birleştirin.
       A                                                    B
  1. gelmäğä                                      1. uzaklaştırmağa
  2. biyaz                                           2. söz
  3. savmağa                                      3. varmağa
  4. laf                                                4. ak
  5. ük                                                5. beygir
6.   at                                                 6. aarlık


IV. Verili laflara frazeolojik sinonimnerini bulun. Örnäyä gibi yapın: korktu – ödü patladı
Tamah, genç, sabursuz, eski zamannardan

V. Aşaadakı textän kurulu (derivaţialı) lafları seçin. Analiz yapın. (Laf kuran sufixlerini, söz payını belli edin)

1. Keçi Kostadin, ilk kerä gördüynän bu yazıları, düşündüydü, ani koruyucu bişey fasıl yapmağa istemiş, ama sora esap etti, ani hepisi dooru olmuş. Tä şindi o evdä olmarsa, haber ne türlü brakacak, ani onu literatura topluşuna Avdarma küyünä çaarmağa geldi. Ama taa islää olacak koruyucuyu evdä bulsun da ona annatsın, ani onu insannar beklerlär, ani onsuz topluş dolu hem gösterimni olmayacak, eer orada canabisi naasatını tutmazsa.
(St.Bulgar - Damga)

2. Bir pek fikirli, görgülü hem zayıf ihtiär 80 yıllı gagouz avdarmadan Nikolay Kasım açık göstersin deyni, ki gagouzlar bulgar (tukan) diyildir, bulgarların hem gagouzların karakteristikalarını yaptı.
„Gagouzlar religialıklı, diyanetli, iyi dinni, inanmaklı, kurbannı, uzluklu, uslu, şairli hem duygulu insan. Açık ürekli (içi-dışı birdir), kapaksız, gerçekli, iyi ürekli, kıymetli, rahatlı, kanaatlı, izmetli, kayıllıklı, selemetli hem cömertli, ama ayıflanmaklı hem ateşli.”        
(Ay-Boba Mihail Çakır – Basarabiyalı gagouzların istoriası)

3. Kalın Ankaya bu delilik oyuna bakmağa o kadar zor geldi, ki kafası dönmäğä başladı.
-Allahçığım, acaba bu aydınnık dünyada bizä taa nelär görmäğä var? – sordu o Allaha da sora esapladı, ani bu gençlär, beki dä, heptän deli diyil, ama onnara, oynarkan, olmalı, şeytannar karışăr da pak nicä delilär bozulărlar...
O çıktı klubtan, evä gidärkän, aklınca dedi.
- Boşuna biz paralanărız, eni adetlär şaşkınnık mı onnar, delilik mi, hep taa kavileşerlär, ama eskilär, yazık, ani çoyu artık battılar, kalanı da, istär-istemäz, batărlar.
(N.Baboglu – Eski adetlär batărlar)

VI. Kullanıp –ma/-mä; -ık/-ik; -gın/-gin; -lık/-lik; -kın/-kin; -la/-lä; -lı/-li; -çı/-çi (fonetik variantlarınnan) lexikal sufixlerini eni laflar kurun. (her bir sufixlän 1-är laf). Kurulduğu söz payını belli edin. 
VII. Kullanıp eni kurulu lafları VI-cı sınaştan,  kendi ana küyünüzü yazdırın (5-7 sıralık text)
Çözüş
I.                   Aşaadakı texti dikatlı okuyun.
1.Lafın Baş öz maanasından karä başka maanalarını da açıklayın (3-4 maana);
Baş – 1. Insan hem hayvannarda göz, kulak, aaz, burnu hem başka organnarın bulunmak eri;
         2. Bir topluluğu önderän kim-sä;
         3. Aylä başı – ayledä adam için söylener; aylenin temeli, kuvedi;
         4. Obiektlerin ucu, baş tarafı – masa başı, evin başı h.b.

2. Textän gagouz  hem tukan kızlarının giyimnerini hem süslerini yazdıran lafları seçin;
Gagouz kızları (giyimneri):  benekli bez fistannar, kaşmir fistannar, hasadan biyaz dartılar, nefti barizlär.
Gagouz kızları (süslär):  boynularında altın asılı, sedef boncuk dizileri.
Tukan kızları (giyimnär): çukman fistannar, önnerindä al boyalı fıtalar, başlarında sarı dartılar.
Tukan kızları (süslär): boynularında uzun  altın dizileri, kırmızı mercan dizileri.

3.Lafın  kaşmir etimologiasını açıklayın.  (angı dildän geldi hem neçin kumaşın adı kaşmirdir, neylän bu ilgili?);
Kaşmir – laf fransız dilindän geldi (cachemire).  Keçi soyu Kaşmirdä hem Tibettä büyän. Bu keçinin ipek gibi hem yımışak yapaası  vardır. Da bu üzerä,   keçi yapaasından dokunmuş kumaş kaşmir adını taşıyăr.

4.Lafın giyim sinonimini bulun;
Giyim – giyisi

5.Lafın bariz maanasını nasıl annărsınız açıklayın (gagouz dilindä).
Bariz – bir ipek dartısıdır

Açan muzıka çalmağa başladı, kızlar, çocuklar birär büyük horu tutturdular. Bir taraftan baktıynan, gagouz kızlarını, tukan kızlarını, moldovan kızlarını görürsün. Gagouz kızları benekli bez fistannarlan, türlü benizdä kaşmir fistannarlan giyimniydilär, başlarında hasadan biyaz dartılar, nefti barizlär. Boynularında altın asılı, sedef boncuk dizileri.Tukan kızları rubadan yanı gagouzkalardan heptän ayırılardılar. Onnar çukman fistannarlan giyimniydilär, önnerindä al boyalı fıtalar, başlarında sarı dartılar. Boynularında da hep öylä, nicä gagouz kızlarında, uzun  altın dizileri, ama kırmızı mercan dizileri dä. Moldovankalar sa büyük boysu rubasınnan giyimniydilär. Gagouz kızları hem tukan kızları bölücäklän moldovan kızlarına yaklaşardılar da onnarın portularını bakıp, şaşardılar.
(N.Tanasoglu – Başka gagouzlar.)

II.                Aşaadakı lafların omonim çiftlerini bulun. Maanalarını açıklayın. Bir omonim çiftinnän cümlä kurun.
Üz (I-III), yaşlı (I-II), top (I-II), sıklık (I-II)

Üz (I-III)
Üz I sayı.   Doksan dokuzdan sora gelän sayının adı.
Üz II adl.   Başta annı, göz, burnu, aaz, yanak, hem çenenin bulunduğu ön bölümü.
Üz III adl.  Buçağın keskin bölümü.

Yaşlı (I-II)
Yaşlı I nış.  Yaşı ilerlenmiş, ihtiär.
Yaşlı II nış. (göz için)  Yaşlan dolmuş, sulanmış.
Top (I-II)
Top I adl. Oyun için yapılan, kauçuktan yapılmış, tombarlak obiekt.
Top II adl. Bitki baalamı (Bir top çiçek)

Sıklık (I-II)
Sıklık I adl. Dudakların burulmasınnan ya da parmağın dil üzerinä getirilmesinnän çıkarılan keskin ses.
Sıklık II adl. 1. Az aralık var. 2. Kalabalık.


III.             A direciktän lafların B direciktän sinonim çiftlerini bulun. Okçazlarlan birleştirin.
Gelmäğä – varmağa; biyaz – ak; savmağa – uzaklaştırmağa; laf – söz; ük – aarlık; at – beygir

IV. Verili laflara frazeolojik sinonimnerini bulun. Örnäyä gibi yapın: korktu – ödü patladı
Tamah – pattan erä düşmäğä;
Genç – aazı sütä kokar; sarısını yutmamış h.b.;
Sabursuz – dar cannı;  
Eski zamannardan - mıh yılından
Not: Başka variantlar da olabilir.

V. Aşaadakı textän kurulu (derivaţialı) lafları seçin. Analiz yapın. (Laf kuran sufixlerini, söz payını belli edin)

Yazıları – yaz – yazı (işliktän adlık);  koruyucu  - koru – koruyucu (işliktän adlık); türlü – tür –tür(adlıktan nışannık); topluşuna  - top – toplu – topluş (adlıktan adlık); annatsın – an - anna (adlıktan işlik); beklerlär – bek – bek(adlıktan işlik; bek - bekçi);  gösterimni – göster – gösterim – gösterimni (işliktän – adlık; adlıktan nışannık);
Fikirli, görgülü, yıllı, religialıklı, diyanetli, iyi dinni, inanmaklı, kurbannı, uzluklu, uslu, şairli, duygulu, açık ürekli,  gerçekli, iyi ürekli, kıymetli, rahatlı, kanaatlı, izmetli, kayıllıklı, selemetli, cömertli, ayıflanmaklı, ateşli – lı/-li; -lu/-lü lexikal sufixlerinin yardımınnan adlıktan hem nışannıktan nışannık kuruldu;         
Açık – aç – açık (işliktän nışannık);  kapaksız – kapak – kapaksız (adlıktan nışannık); delilik – deli – delilik (nışannıktan adlık);  başladı – baş – başla (adlıktan işlik); aydınnık – aydın – aydınnık (nışannıktan adlık);  esapladı – esap – esapla (adlıktan işlik); şaşkınnık – saş – şaşkın – şaşkınnık (nışannıktan adlık);  kavileşerlär -  kavi – kavileş (nışannıktan işlik)

VI. Kullanıp –ma/-mä; -ık/-ik; -gın/-gin; -lık/-lik; -kın/-kin; -la/-lä; -lı/-li; -çı/-çi (fonetik variantlarınnan) lexikal sufixlerini eni laflar kurun. (her bir sufixlän 1-är laf). Kurulduğu söz payını belli edin. 
Annat – annatma (adlık); kır – kırık (nışannık); dur  - durgun (nışannık); kay – kaygın (nışannık); dooru – dooruluk (adlık); çalış – çalışkan (nışannık); akıl – akıllı (nışannık); av – avcı (adlık) (başka da örneklär olabilir)



При копировании статьи ссылка на оригинал обязательна!

0 коммент.:

Отправить комментарий

Следующее Предыдущее Главная страница

Blogger Template by Blogcrowds