Stilistika
Stilistika
Stilistika, dilin laf etmenin stilleri için
bilimdir. Termen „stilistika” gr. dilindändir, „stylos” – „grifli” (taştan
yazal). Bu laf nicä annatma kullanılarmış. Bu takım termin stilistika başka mânalarda gösterer: laf etmek, yazmak,
stilleri üürenilmesi, onun kaliteleri hem kuralları tarafından. Fransız
dilindän „stilistik” hep stil lafından geler da mânasıdır bilim laf etmenin stillerin
soyları için. Şindiki zamanda stil lafının başka mânaları da var, bakarak
neredä o kullanılăr (yaşamak sferasında mı, incä sanatlar sferasında mı,
artistik literatura sferasında mı h.b.). Politik stili, resimcilik stili h.b.,
laf etmek stili, yazmak stili, literar dilinin stilleri, yazıcının individual
literar stili h.b.
Stil lafından var kolay
annamağa hem laf etmenin, yazmanın karakterini, lingvistik kolaylıklarının
tonunu, angılarını yazıcı kullanăr, ki türlü artistik efektlerini kazansın. Var
termen: indirekt stil (kıynaştan danışmak) hem direkt stil
(doorudan danışmak), sözlü stil, yazılı laf etmek, angısı imite eder aazdan laf
etmenin naturallığını; termin stil yannışlığı - söylemek, laf etmek
yannışlığı.
Talant, o da bir individual
stil, orijinal, personal formasında. Termen büyük stil, üüsek stil,
aşaa stil hem eni stil, eski stil, angıları kalendar
zamanın sayılmasını göstererlär (Grigorian kalendarı – eni stil, Ülian stil –
eski stil).
Şindi bu haberlerä görä
stilistikanın strukturasını, kategorialarını bakalım.
Difiniţialarda başka
stilistika için bilmäğä lâzım: I. a) ani stilistika dilcilik biliminä, lingvistikaya
dayanăr, ama hep o zaman kendi obiekti hem dâvaları da var. Her bir halkın dili
bir bütündür, hem birlidir, ama real laf etmektä insan zanaatları arasında türlü çalımnar, formalar peydalanăr:
laf etmek stilleri, da çıkăr, ani dil o birdir, ama laf etmek, yazmak
maneraları, stilleri türlüdür.
Nedän bu olăr? a) danışmanın
niyetlerindän; b) dilin funkţialarından; c) sosyal yaşayış hem psiholojik
situaţialarından her bir laf edenin
manerası, zaman hem er faktorluğuna görä.
II b) ani stilistika laf
etmenin türlü stillerini açıklăr: sözlü hem yazılı, ofiţial hem familiar stil,
bilim hem publiţistik stil, solemn hem adetçä stil. Hepisinin bunnarın lexik,
frazeolojik, gramatik hem fonetik kendilikleri var, kendi mahsus dil
elementleri hem formaları, sistemi.
Literaturolog üürenärkän,
analiz yaparkan literar yaratmalarına, dilinä, yok nasıl dayanmasın
stilistikanın kanunnarına hem bilgilerinä. Bunsuz yok nasıl annamağa artistik
dilinin türlü fenomennerin rolunu hem sayımnığını. Nep bu zaman ama, lâzım göstermäğä,
ani stilistikanın yok doorudan ilişkiliyi laf artistliyinä, zerä o insan laf
etmesini, genel bakımından, araştırăr.
c) Ama var bir mahsus ayırı
stilistika bölümü, angısının araştırmak obiekti artistik literaturanın dili
hem ani bütündän baktıynan stilistika
gazetaların da dilini, bilim yazılarının da dilini üürener. Kimär kerä buna literaturologia
stilistikası deniler. Ama bunnar az aslıdır, zerä arzistik literaturanın
dili çok taa zengindir hem zordur, katlaşıktır, zerä ona çok türlü stillär girer,
angıları işlendirili yazıcının talantına görä, artistikçä (V.Vinogradov „О
языке худ. литер.” 1959, М). Artistik literatirasında halk dilinin geniş hem
derin zenginnikleri dä kullanılăr, kâmil onnarı işlendirer.
Ç) Bu üzerä lâzım tanımağa,
ani artistik dilinin stilistikası – lingvistika obiektidir, lingvistikaya girer
hem metodlarınnan hem niyetlerinnän. O üürener literaturanın dilini, hem dilin
ilişkiliyini başka laf etmek formalarınnan. O yazıcının dilini nicä bir kendili
laf etmek formasını bakăr. Artistik literatura stilistikası bu takım pek
lâzımdır, zerä yaratmak materialların naturasını açıklăr, ama o olamaz
literaturologia bilimin erinä, onun erini tutamaz, onun kendi obiekti var:
stili karakterizlemäğä, dilä analiz yapmağa her bir yazıcının yaratmasına.
Literar dilinin soyları hem
kolaylıkları; dooru laf etmenin kriterileri hem sınaşları; literar gramatikası,
analiz prinţipleri – hepisi bunnar stilistika bilgileridir, zerä bu zanaat laf
etmek ilerletmesinin bir payıdır, da ister,
ki studentlär hem üürencilär ana dilinin taa üüsek zenginniklerini
ayırıp kullansınnnar. Ana dili zerä zengindir, var ne ayırmağa; en uygun
lafları, laf birleşmelerini, uygun frazeolojik konstrukţialarını, cümlä
paylarının topikasını, sayılăr, laf etmäğä hem yazmağa diyil nicä olursa, ama
düzgün hem gözäl stildä, yakın artistik literar dilinä.
Stilistik sınaşları hem
becermekleri ilerlener diyil sade lexik, fonetik, gramatik hem literatura
bilgilerin yardımınnan, ama bütün üüretmek proţesin temelindä.
Bilim üzerinä nicä teoria
stilistika peydalanmış taa eski Romada, da kullanarak dilin kolaylıklarını hem
çalımnarını nicä taa mânalı, expresiv, içindekili textleri bilgi hem sınaşmak
verärmiş.
Stilistika praktikasında artistik textlerinä analiz yapmağa üüreniler. Böylä stilistika
sınaşları üüretmek kiyatlarında vardılar: gramatikada, retorikada, söz
teoriasında.
Stilistika bilgileri insanın
meraklığını ana dilinä uyandırmağa kolaylık verer, angısı halkın ruh
zenginniklerinä kapuları açăr, kendi hem yabancı laflar için annatmağa havez
verer: (baa, çaynik, mamaliga); arhaizmalar (kağan, yay, mızrak); neologizmalar
(atom, xerox), onnarın stilistik funkţiası için: dolu vokallı hem eksik
vokallı, ses birleşmeleri için, nicä: neredä
– nända, burada – burda; laf
kurmak çalımnarı: kasavet – kasavetli –
kasavetsiz.
Çokluk sayının stilistik variantları, hal formaların
stilistik funkţiaları hem lexikal sufixleri stilistik funkţialarında
tanışărlar: nişannık temasında – tilkinin izleri – nicä tilki izleri.
Superlativ gradının sinonim formalarından: en büyük – hepisindän büyük.
Sayılıklar temasında, nicä sayılıkları kullanmağa
başka söz paylarınnan türlü stilistik funkţialarında : iki fikir.
Işlik en uygun işlem gösterän lafları ayırmağa,
onnarın stilistik başkalıklarını kullanmağa: seni hastarladım, duygu duymağa.
Yardımcı lafların stilistik kolaylıklarını kullanmağa. Cümlä
temasında: laf sıralığın stilistik kullanılmasını h.b.
Literaturada stilistika yazıcının
yaratmalarında kullanılăr hem ilerlener. Literatura yaratmalarına lingvistik komentariaları
yapılăr her bir lafın, laf birleşmelerinin, frazeologizmaların funkţiaları
bakılăr.
Üürencilär yaratma yazarkan
kendi stilini dä düzmäğä alışărlar. Dilin literar normalarını kullanmağa,
lexik, ortoepik, gramatik, stilistik normalarını kullanmağa üürenerlär, annayıp onnarın funkţialarını: epitet,
metafora, yaraştırmalar, hiperbolalar. Epistolar
stilinnän tanışărlar, okuyup onnarı romannarda, dramatik yaratmalarında. Epistolar
– mektup formasında yazı.
Отправить комментарий