ÖNSÖZ

Gagouz dili blog'una HOŞ GELDINIZ!

Bu site okul hem universite üüredicilerinä, üürencilerä, studentlerä deyni kuruldu. Umut ederim, ki verili informaţia faydalı olur.

четверг, 30 декабря 2010 г.

Alıştırmalar hem testlar

Saygılı üürencilär, stüdentlär, verili sınaşları gerçekleştirin, cuvaplarınızı gönderin.Gagouz dilindä bilgilerinizi üüseltin, fonetik analizini yapmakta becermeklär kazanın. Iyi başarılar sizä dilerim.


Fonetik analizi
Örnek: kö-prü – 5 litera, 5 ses, 5 fonema
[k] – konson, sert, tutnuk, şamatalı, çiftli; oklusiv;
[ö] – vokal, incä, yarıaçık, öndeki, labial, geniş. Palatal.
[p] – konson, sert, tutnuk, şamatalı, çiftli; oklusiv;
[r] – konson, yımışak, sesli, sonant, çiftsiz; vibraţialı;
[ü] – vokal, incä, kapalı, öndeki, labial, dar. Palatal.

Ço-cu-ğu – 6 litera, 4 ses, 5 fonema
[ç] – konson, sert, tutnuk, şamatalı, çiftli; afrikata;
[o] – vokal, kalın, yarıaçık, ardtakı, labial, geniş. Gutural;
[c] – konson, yımışak, sesli, şamatalı, çiftli; afrikata;
[u] – vokal, kalın, - kapalı, ardtakı, labial, dar. Gutural;
[ğ] – konson, spirant; ortadildän.

Tır-tıl – 6 litera, 6 ses, 4 fonema
[t] – konson, sert, tutnuk, şamatalı, çiftli; oklusiv;
[ı] – vokal, kalın, kapalı, ardtakı, nonlabial, dar. Gutural;
[r] – konson, yımışak, sesli, sonant, çiftsiz; vibraţialı;
[l] – konson, yımışak, sesli, sonant, çiftsiz; sulu.



1. Aşaadakı laflarda kaç litera, kaç ses hem kaç fonema var.
Babalarım, oda, duvarda, attan, mallar, dibindä, dooruluğu, sabaa, diyil, iyi, çeliyi, şişeleri, hastayım, hafta, kuvan, avlanmaktadır, köprüyü, lexika.

2. Aşaadakı lafları kısımnara bölün. Kuralları açıklayın.
Çerçevä, doldurmağa, doyur, dostluk, paçavra, estafeta, feslen, fırlaklık, göçmen, bayılmak, gözetleyici, saabi, üürenci, kör, paun, ziyedä, mavi, mor, akraba, çocuğu, çeliyin, patlacan.


3. Aşaadakı lafları kısımnara bölün. Kısımnara analiz yapınız (urugulu-urgusuz; açık-kapalı; örtülü-diyil örtülü).

Güvennik, örnek, payak, saabilik, uurlaşmağa, ucuzluk, vatizli, patlayış, istoria.


4. Laflara fonetik analizini gerçekleştirin.
Hayvan, kelebek, soluk, süpürgä, kapağı.




Texti annamak testi

_______________________________________________

         Hagoğuzlar gagoğuz olunca üz yıllıklar geçmiş. Bu eni yurtlukta, eni devletindä, girgin yaşamak geçirmişlär. Onnarın devletinä komşu bizanslılar, bolgarlar Uzieyalet demişlär. Girgin hem fikirli Araslan Bey devlet başıymış.
         Balkanda hakoğuzlar türlü eni zanaatlar edinmişlär, nicä: çiftçiliyi, baacılığı, başçavancılığı h.b. Erindä yaşamağa alışmışlar.
         Bizans imparatoru ama Araslan Beyin devletini vergi versinnär zorladarmış: ekin, altın para hem uşak ta, çocuk.
         Legenda annadăr, ani Araslan Bey Bizansa o ceremeleri ödemäğä istämemiş. O zaman Bizans imparatoru, Teodor Komin, Uzieyaletin üstünä kruçalı askerlerinnän cenklän kalkmış.
         Araslan Beyin kavi atlı hem yayan askerleri varmış. Onnar bizanslıların kruçalı askerlerinä çok zor hem çirkin düyüşlerdä karşı koyarmışlar.
         Legenda annadăr, ani Araslan Bey o kruçalı demirlän giyimni askerleri enseyämäzmiş. Da, eski oğuz-türk adetinä görä, Tanğri-allahlığa kendi oolunu, Eymuru, kurban getirsin lâzım olmuş. O da askerciymiş, kayıl olmuş, zerä ana yurtluğunu pek sevärmiş. O beygirinnän, kılıcınnan, yaşamaklan prost olmuş. Eymuru bayır tepesinä götürmüşlär, kavi içki, homa, vermişlär, da o heptän yımışamış, kendisini kaybetmiş, da başka uyanmamış. Uzun biyaz gölmek giyidirmişlär. Ceviz aacı dallarından bir büyük ateş yakmışlar. O ateştä genç Eymur kül olunca yanmış. Onun külü göklerä uçmuşmuş. Tanğrı-allahlık bu kurbanı kabul etmişmiş.
         Araslan Bey o kavi duşmanın önündä karşı durmağa hazırdı. Ilkin ama, usluluklan imparatorlan annaşmağa denemiş, ki kan dökülmesin. Üç batal adamını imparatora elçilik yollamış...............





I. Aşaadakı soruşları cuvaplayın
Ballar
1
-Hagoğuzların devletinin adı nasılmış?
-Balkanda hagoğuzlar neylän zanaatlanarmışlar?
-Neçin Bizans imparatoru Uzieyaletin üstünä cenklän kalkmış?
-Araslan Beyin oolu, Eymur, kendisini ne için kurban getirmiş?


2.
Soruşa cuvap edip, fikirinizi açıklayın.
Araslan Bey oolunu kurban getirip, dooru mu yaptı? Neçin?
-         negativ (1-2 cümlä)
-         pozitiv (1-2 cümlä)


3.
 Fragmenti adlayınız.
Argument veriniz (1-2 cümlä).


4.
Lafın ceremä maanasını 1-2 cümläylän açıklayın.


5.
Texttän 3-4 laf (ya laf birleşmesi) çıkarın, angıları eski zamannarı yazdırăr.


6.
Okunmuş fragmentä rezüme yazınız (5 cümlä)


7.
Fragmenttän 3-4 sadä hem 3-4 kurulu nışannık seçiniz. Sufixleri belli edin.


8.
Texttän 3-4 katlı işlik seçiniz. Birär cümläylän maanasını açıklayın.


9.
Fragmenttä haliştenniyi bulunuz. Sufixi belli edin.


10.
Texttä karaylan nışannanmış laflara morfolojik hem sintaktik (morfo-sintaktik) analizini yapın.


11.
Çizili cümlenin sintaktik analizini gerçekleştirin.
a)     Katlı cümleyä analiz yapın;
b)    Lafların sintaktik funkţialarını belli edin.


12.
Cumleyi oku. Fikir gerçek säydi, literayı G yuvarlak içinä al. Fikir gerçek diyil säydi, literayı F yuvarlak içinä al.
 „O da askerciymiş, kayıl olmuş, zerä ana yurtluğunu pek sevärmiş”.
- Katlı cümlä 3 sadä cümledän kuruludur.          G          F
-  2-ci cümlä 3-cü cümleyä baş cümlesidir.         G         F
- 1-ci cümlenin predikatı işliktändir (verbal)       G         F 
- Izafet konstrukţiası ana yurtluğunu I esaptan izafettir  G     F


13.
Devam edip fragmenti, Araslan Beyin hem imparatorun arasında dialog kurunuz (4-är – 5-är replika).












При копировании статьи ссылка на оригинал обязательна!

суббота, 25 декабря 2010 г.

Temel morfolojik annakları


Her bir lafın lexikal sayımnığından karä gramatikal sayımnığı da var. Lafın gramatikal sayımnığı gramatikal sufixlerinin yardımınnan diyişiläbilir (başka dillerdä, deyecez, rus, romun – prefixlerin hem flexianın yardımınnan). Örnek: ev – evin. Yaraştırıp gramatikal formayı ev ikinci formaylan evin, göreriz, ki gramatikal saabilik mânası peydalanăr.

Lafın morfematik strukturası.

morfema (morf)

kök morfeması (radikaloid)

afixoid morfeması (afixlär)

Morfema (grek. μορφή (morphé) - forma),
lafın en küçük sayımnı birciyidir (elementtidir). Morfemanın iki tarafı vardır: lexikal (lafın semantikası) hem gramatikal. Ki morfemanın strukturasını taa iyi açıklamağa, morf hem semem ya da gramem annakları girdirildi.
Morfemalar var: iki plannı (biplan) hem bir plannı (monoplan) fonik tarafından, çünkü içindekilik planından bişey göstermerlär. Deyecez: kısım –di (ver-di) hem zaman sufixi –di hep odur.
Semem, morfemanın en küçük semantik birciyidir.
Morf, morfemanın fonetik elementıdır. Semem ya da gramem – ideal aspekti, morf – material aspekti. Bir semem ya da gramem bir kaç morflan gösteriler (deyecez romun dilindä: adlıklarda çokluk sayı – le, - i, -e, - uri; lalea – lalele, copac –copaci, scaun – scaune, cadou - cadouri ), bir morf bir kaç semem gösteräbilir (studenţi –i, diyil sade gramatikal sayımnığını gösterer, çok. sayı, ama soy, hal, determinaţialığı (bellilikçiliyi)).
Kök (radikal), bir lafın mânası hem forması bozulmadan, taa küçük paylara bölünmedän, elementidir: alma – almacık, masa – masadan, git – gidecek, al –alar.
Lafın strukturasına taa temel girer. Kök morfeması hem lexikal sufixleri lafın temelini kurărlar. Örnek: çalgıcıları, kiyatçılıklan, avcıya, sızıntıdan, tutumnarımı; çalgıcı, kiyatçılık, avcı, sızıntı, tutum – lafların temelidir; ama var laflar, angılarında temel denk kökä: kiyat, masadan, yolu, tefteri; kiyat, masa, yol, tefter – temel denk kökä.
Afix (lat. affixus), prefix, sufix, infix deyni genel annaktır.
Gagouz dili laflarının morfematik strukturasına kök (radikal) hem sufix morfemaları girer.
Bir ya da bir kaç ses birleşmesinä, angıları lafın kökünä ya da temelinä yamanărlar, ki eni laf kurmağa ya da lafın gramatikal formasını diyiştirmäğä deyni sufix deniler. Sufix var: lexikal (eni laf kurărlar, lafın mânasını ya da gramatikal kategoriasını diyiştirerlär) hem gramatikal (lafın gramatikal formasını diyiştirerlär). Örenek: lafta gözlüklerimilük-lexikal sufixidir; -lär, -im, -i – gramatikal sufixleridir.
Türkçelerdä, gagouz dili laflarının strukturasında interfixlär dä var. Interfix, iki morfemanın arasında (kök hem sufix) kaynaştırıcı ses. Onnar budur: y, s, n, ş: masa – masa(y)ı; aldı – aldı(y)dı; ana – ana(s)ı, başka – başka(s)ı, bizimki – bizimki(s)i, orada – ora(s)ı, o – o(n)nar; altı – altı(ş)ar; edi – edi(ş)är h.b.
Not: Aglutinativ dillerindä lafın morfematik strukturasında prefixlär hem flexialar yok.

При копировании статьи ссылка на оригинал обязательна!

Следующие Предыдущие Главная страница

Blogger Template by Blogcrowds