ÖNSÖZ

Gagouz dili blog'una HOŞ GELDINIZ!

Bu site okul hem universite üüredicilerinä, üürencilerä, studentlerä deyni kuruldu. Umut ederim, ki verili informaţia faydalı olur.

среда, 11 января 2012 г.

NIŞANNIK

Definiţia. Kendi başına diyişilmäz söz payına, obiektlerin kalitelerini belli edän, soruşlara Ne soy? Ne türlü? cuvap edän NIŞANNIK deniler.
Nışannığın poziţiası cümledä. Gagouz dilindä  nışannık her zaman adlığın önündädir: arif insan, kasavetsiz uşak, kırmızı gül.


Kalitelik hem ilişkilik nışannıkları
Kalitelik nışannıkları (adjektif qualifikatif; mahsus sufixleri yok): iyi, kâmil, biyaz, sarı, balaban, üüsek h.b.
Ilişkilik nışannıkları mahsus sufixlerin yardımınnan kurulărlar. Onnar bir kaç türlü var:
-kı/-ki; -ku/-kü sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
a) adlık erilik halında – kışta-kı, güzde-ki, yazda-kı; evde-ki, bobada-kı, kasabada-kı h.b.
b) işhallıktan – dün-kü, aşaa-kı (aşağı-kı), şindi-ki, geri-ki, ileri-ki, bıldır-kı, öte-ki, beri-ki h.b.
c) aderliktän – benim-ki, senin-ki h.b.
ç) sayılıktan – ilkin-ki, onun-ku, son-ku
-lı/-li; -lu/-lü; -nı/-ni; -nu/-nü sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- adlıktan kurulan – tuz-lu, dat-lı, can-nı, ük-lü, ev-li, kahır-lı, akıl-lı h.b.
-sız/-siz; -suz/-süz sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- adlıktan kurulan – tuz-suz, dat-sız, can-sız, ev-siz, kahır-sız,  akıl-sız h.b.
-ık/-ik; -uk/-ük; -ak/-äk/-ek; -k sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- işliktän kurulan – dur-uk, oy-uk,  kes-ik, aç-ık, büy-ük, boz-uk, ez-ik, şımarı-ık, kıv(ı)rık, yık-ık;  dolaş-ık, buruş-uk, diyiş-ik; kork-ak, kıv(ı)r-ak, kur(u)-ak, ürk-ek, şiş-ek; solu-k, patla-k, çatla-k;
-kın/-kin; -kun/-kün; -kan/-kän; -gın/-gin; -gun/-gün; -gan/-gän
sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- işliktän kurulan – düş-kün, kes-kin, çalış-kan, yapış-kan; dur-gun (su), kız-gın, yor-gun, ol-gun (genç), ger-gin (tel), kay-gın, uy-gun, düz-gün;  baar-gan;
-lık/-lik; -luk/-lük - sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
a) adlıktan kurulan – yaz-lık şapka, dolma-lık biber, satı-lık ev, turşu-luk laana, iki kişi-lik oda, güz-lük ayakkabı;
b) nışannıktan – genç-lik zamanı;
-ç - sufixin yardımınnan
- işliktän kurulan – kıskan-ç, korkun-ç (oluş), ödün-ç (para);
-ıcı/-ici; -ucu/-ücü - sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- işliktän kurulan – yırt-ıcı (hayvan), besle-(y)ici (iyeceklär), kes-ici, tamamla-(y)ıcı, düşündür-ücü;
-cı/-ci; -cu/-cü - sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- adlıktan kurulan – yalan-cı, iş-çi;
-ma/-mä - sufixin yardımınnan (fonetik variantlarınnan)
- işliktän kurulan – duu-ma (er), yaz-ma (kiyat), dol-ma (biber), as-ma, sark-ma (Semiramidanın sarkma meyvalıkları), kat-ma;
- modal işliyindän kurulan – lâzım-lâzımnı (iş)


Küçüldek formalı nışannıklar
-ca/-cä; -ça/-çä; -rak/-rek; -cak/-cek/-c(ç)ık/-c(ç)ik/-c(ç)uk/-c(ç)ük; -msı/-msi - sufixlerin yardımınnan
a) nışannıktan kurulan – kısa-ca, eşil-cä, mavi-cä, geniş-çä, üklü-cä, genç-çä, dik-çä, düzgün-cä;  kısa-rak, küçü(k)-rek, ufa(k)-rak, açı(k)-rak; küçü(k)-cük, ufa(k)-cık, kısa-cık, ince-cik, körpe-cik, büyü(k)-cek, sıca(k)-cık; acı-msı, sarı-msı, mavi-msi;
b) işlikän – utan-cak.

Dikat! Kurulu nışannıkları hem nışannıklanmış iştenniyi (adjektivizaţialı partisip) şaşırmayın. Örneklär:  suuklu,  amelli,  hesaplı, kantarlı, ekonomnu  - lexikal sufixi –lı/-nı nışannığın ya adlığın kökünä yamanăr.
            Ama laflar dizili, örtülü, dikili, kırkılı, dolu h.b. işliktän kuruludur, işliyin nominal formasıdır - nışannıklanmış iştennik (iştenniyin sufixleri – ı/-i, -u/-ü). Taa sık bu sufixlär işliyin diatez formasına yamanărlar, nicä dizil-i.



При копировании статьи ссылка на оригинал обязательна!

Следующие Предыдущие Главная страница

Blogger Template by Blogcrowds